Bez wariantów ratunkowych

Polskie górnictwo węglowe, jak żadne chyba inne na świecie, w ciągu ostatnich 15 lat wyczerpało zasób języka na coraz to nowe nazywanie ciągle tych samych w gruncie rzeczy podmiotów. Mieliśmy więc: zjednoczenia, zrzeszenia, wspólnoty, gwarectwa, holdingi, spółki akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością, agencje. Teraz pojawi się kompania zarządzana w sposób koncernowy.

Cały czas – jak na wojnie o pokój - idzie o to by kopalnie wreszcie przynosiły zyski, ale także o to by przedwcześnie nie upadły. Przyjęty program, który tak głośno oprotestowują właśnie związkowcy to kolejny parasol ochronny jeszcze na jakiś czas. Spośród podmiotów obecnie funkcjonujących w sektorze górnictwa węgla kamiennego, dwie śląskie węglowe spółki: Katowicki Holding Węglowy S.A. i Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. - oraz Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A., KWK „Budryk” S.A. i Zakład Górniczo-Energetyczny „Sobieski-Jaworzno III” Sp. z o.o., funkcjonować będą jako samodzielne podmioty, natomiast pozostałe spółki węglowe, tj. Bytomska Spółka Węglowa S.A., Rudzka Spółka Węglowa S.A., Gliwicka Spółka Węglowa S.A., Nadwiślańska Spółka Węglowa S.A. i Rybnicka Spółka Węglowa S.A., przeniosą kopalnie mające szanse na trwałe i efektywne działanie do Państwowej Agencji Restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego S.A., tworząc Kompanię Węglową S.A. Zakłada się demokratycznie, że siedem kopalń (pięć kopalń ze spółek tworzących Kompanię Węglową S.A. i po jednej z KHW S.A. i JSW S.A.) o najgorszych wynikach ekonomicznych oraz o największych zagrożeniach dla bezpieczeństwa pracy zostanie przekazane do Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. i postawionych w stan likwidacji. Ale czapa w postaci spółek bez kopalń nadal zostanie.
Pięć spółek węglowych – zakłada przyjęty przez rząd program - po przeniesieniu kopalń do PARGWK S.A. oraz do SRK S.A. prowadzić będzie nadal działalność gospodarczą w – enigmatycznie nazwanych - pozostałych dziedzinach swego przedmiotu działania.

Na specjalnych warunkach

Stworzone zostaną szczególne rozwiązania prawne (nowelizacja ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego...) umożliwiające prowadzenie procesów restrukturyzacji podmiotów sektora węgla kamiennego, które pozwolą na uniknięcie postępowania upadłościowego do czasu uzyskania zdolności do bieżącego regulowania zobowiązań publicznoprawnych, przy równoczesnym wykorzystaniu możliwości oddłużenia, wynikających z ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych oraz projektowanej ustawy o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy.
Jastrzębska Spółka Węglowa S.A., będzie stanowić centrum koncentracji działalności związanej z wydobyciem węgla koksującego oraz produkcji koksu. Podstawowym kierunkiem działań mających na celu dostosowanie zdolności produkcyjnych i poziomu wydobycia górnictwa węgla kamiennego do potrzeb rynku krajowego i ekonomicznie uzasadnionego eksportu jest zaniechanie wydobycia w kopalniach o najgorszych wynikach ekonomiczno-finansowych oraz największych zagrożeniach dla bezpieczeństwa pracy. Zakłada się, że w latach 2003-2006 zostaną podjęte decyzje o likwidacji siedmiu kopalń, których zdolności produkcyjne na koniec 2002 r. wynoszą 12,7 mln zł. Kopalnie przeznaczone do likwidacji z dniem 31 grudnia 2002 roku zostaną przekazane wraz z załogami do Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. W okresie 6 miesięcy 2003 r. kopalnie te będą zmniejszały wydobycie tak, aby z dniem 30 czerwca 2003 roku nastąpiło jego zatrzymanie oraz rozpoczęcie z dniem 1 lipca 2003 roku procesu likwidacji. Termin 30 czerwca 2003 roku ma charakter terminu uśrednionego. W każdej z likwidowanych kopalń będzie on inny, a praktyczne zakończenie wydobycia w poszczególnych kopalniach z wykorzystaniem wcześniej poczynionych prac przygotowawczych powinno następować w okresie od maja do września 2003 roku. SRK S.A. przeprowadzi likwidację przejętych kopalń do dnia 30 czerwca 2004 roku. Okres likwidacji wynosić będzie zatem 12 miesięcy. Oszacowano, że zmniejszenie zatrudnienia wyniesie w tym okresie 35,1 tys. osób.

Koncern czyli kompania i umowa nienazwana

Kompania Węglowa S.A. powstanie w drodze przeniesienia do Państwowej Agencji Restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego S.A. 19 kopalń, zdolnych do prowadzenia efektywnej ekonomicznie eksploatacji węgla kamiennego w dłuższym horyzoncie czasowym, przy jednoczesnej zmianie jej nazwy i przedmiotu działania. Kompania Węglowa S.A. jako spółka prawa handlowego, działać będzie na zasadach określonych Kodeksem spółek handlowych, z uwzględnieniem rozwiązań szczególnych, a jej organizacja oparta będzie na strukturze koncernowej. Przeniesienie kopalń węgla kamiennego, należących uprzednio do pięciu spółek węglowych - do Państwowej Agencji Restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego S.A. (PARGWK S.A.) i Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. (SRK S.A.) zostanie dokonane na podstawie czynności cywilnoprawnej w postaci umowy nienazwanej, w ramach której - w zamian za zbycie kopalń stanowiących przedsiębiorstwo - spółki w rozumieniu art. 55 Kodeksu Cywilnego nabywcy zobowiążą się do: Państwowa Agencja Restrukturyzacji Kopalń Węgla kamiennego - zwolnienia zbywcy (spółki węglowej) z długów cywilno-prawnych w zakresie przewyższającym o określony w umowie procent (np. 5 proc.) wartość nabytego przedsiębiorstwa, tj. ponad obowiązek określony w art. 526 Kodeksu Cywilnego, Spółka Restrukturyzacji Kopalń S.A. – zwolnienia zbywcy z długów cywilnoprawnych w zakresie odpowiadającym wartości nabytego przedsiębiorstwa.
Spółki węglowe po zbyciu kopalń prowadzą nadal działalność gospodarczą w pozostałych dziedzinach swego przedmiotu działania.
Zmiana zakresu działania PARGWK S.A. wymaga wskazania podmiotu, który przyjmie jego dotychczasową rolę (w szczególności prowadzenie monitoringu procesów restrukturyzacyjnych w sektorze górnictwa węgla kamiennego) lub wzmocnienie kadr Ministerstwa Gospodarki.

Efekty

Oddzielenie efektywnych ekonomicznie kopalń od kopalń nieefektywnych z uwagi na kończące się zasoby, niską jakość węgla, wysoki stopień zużycia maszyn i urządzeń i wysoki stopień zagrożenia bezpieczeństwa pracy. Koncentracja produkcji w trzech dużych jednostkach gospodarczych - stworzenie warunków do dalszego obniżania kosztów działalności, a tym samym możliwości wzrostu efektywności funkcjonowania kopalń w nowej strukturze. Wykorzystanie możliwości przeprowadzenia restrukturyzacji zobowiązań. Po 2002 roku kontynuowane będą z jednej strony działania prywatyzacyjne w odniesieniu do takich podmiotów górnictwa węgla kamiennego, jak Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A. oraz KWK „Budryk” S.A., z drugiej zaś – prowadzone będą procesy prywatyzacyjne: Katowickiego Holdingu Węglowego S.A., Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. oraz utworzonej Kompanii Węglowej S.A.

Zasadniczymi celami tej prywatyzacji będą:
podniesienie sprawności przedsiębiorców zajmujących się produkcją węgla,
pozyskanie kapitału z zewnątrz na realizację inwestycji odtworzeniowych, i modernizacyjnych, ograniczenie funkcji państwa w odniesieniu do sektora górnictwa węgla kamiennego jako całości, jak i w stosunku do jego elementów - spółek węglowych.
W przypadku Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA, działania skoncentrowane będą na utworzeniu koncernu węglowo-koksowego w oparciu o:
Jastrzębską Spółkę Węglową S.A.,
Koksownię „Przyjaźń” Przedsiębiorstwo Państwowe,
Zakłady Koksownicze „Zdzieszowice” Sp. z o. o.,
„Polski Koks” S.A.
W stosunku do Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. oraz Kompanii Węglowej S.A., działania prywatyzacyjne obejmą sprzedaż pakietów akcji tych spółek. Zakłada się, że potencjalnymi nabywcami tych akcji będą między innymi: Węglokoks S.A., Południowy Koncern Energetyczny S.A. oraz inne zainteresowane podmioty. Prywatyzacja zostanie przeprowadzona w trybie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, z zastosowaniem rozwiązań szczególnych, koniecznych w związku ze zmianami strukturalno-organizacyjnymi.

63 mln na mln ton
50 tys. „na twarz”

Dla ustalenia kosztów likwidacji przyjęto, że średni koszt likwidacji 1 mln ton zdolności produkcyjnych na rok wynosi 62,9 mln zł, a czasokres likwidacji wyniesie 12 miesięcy od dnia zatrzymania wydobycia. Ponadto dla ustalenia kosztów restrukturyzacji zatrudnienia pracowników kopalń likwidowanych przyjęto, że koszt odejścia jednego pracownika poza sektor górnictwa wynosi ok. 50 tys. zł. Zakłada się, że sprzedaż węgla Kompanii Węglowej S.A. utrzyma się w latach 2003-2006 na poziomie równym sumie przewidywanej na 2002 rok sprzedaży przejętych przez nią kopalń. Prognozowane ceny zbytu węgla na rynku krajowym dla Kompanii Węglowej S.A. dla okresu 2003-2006 przyjęto na poziomie cen uzyskanych za 9 miesięcy 2002 roku przez spółki węglowe, które zbyły kopalnie na rzecz Kompanii Węglowej SA. Prognozowaną cenę zbytu w eksporcie dla tego samego okresu przyjęto na poziomie o 5 proc. wyższym w stosunku do wykonania za 9 miesięcy 2002 roku. Założono, że w latach 2003-2006 w Kompanii Węglowej S.A. następować będzie obniżanie zatrudnienia wyłącznie w rezultacie odejść naturalnych pracowników oraz przeniesienia pracowników do jednostek utworzonych na bazie majątku kopalń. Przewiduje się, że zmniejszenie zatrudnienia w Kompanii Węglowej S.A. wyniesie łącznie 11,2 tys. osób. W latach 2003-2006 nominalne przeciętne miesięczne wynagrodzenie będzie wzrastało zgodnie ze wskaźnikami inflacji. Oznacza to utrzymanie realnego poziomu płac przewidywanego do osiągnięcia w 2002 roku. Przy obliczeniu kosztów sprzedanego węgla uwzględniono fakt, że zmniejszenie zatrudnienia w Kompanii Węglowej S.A. będzie w przeważającym zakresie dotyczyło pracowników nie związanych bezpośrednio z procesem produkcji węgla. W rezultacie prowadzonych działań restrukturyzacyjnych w Kompanii Węglowej S.A. następować będzie systematyczne obniżanie jednostkowego kosztu sprzedanego węgla ze 131,08 zł/tonę w 2003 roku do 123,73 zł/tonę w 2006 roku. Systematyczne obniżanie się jednostkowego kosztu sprzedanego węgla wynika głównie z założonego stopniowego obniżania zatrudnienia, przy utrzymaniu wielkości wydobycia i sprzedaży na stałym poziomie, co daje stopniowy wzrost wydajności pracy z poziomu 706 ton na pracownika rocznie w 2003 roku do 793 ton na pracownika rocznie w 2006 roku. Do obniżania się jednostkowych kosztów sprzedanego węgla przyczyni się – zdaniem autorów programu - również zmiana systemu zarządzania, jaka będzie realizowana w Kompanii Węglowej S.A. na zarządzanie koncernowe. Jednostkowy wynik ze sprzedaży węgla w całym okresie 2003-2006 będzie dodatni i kształtować się będzie od 6,35 zł/t w 2003 r. do 11,12 zł/t w 2006 r. Wynik finansowy ze sprzedaży węgla będzie wzrastał od 318,6 mln zł w 2003 r. do 556 mln zł w 2006 roku. Wyniki na pozostałej działalności operacyjnej oraz na operacjach finansowych w całym okresie 2003-2006, pomimo tendencji poprawy, będą ujemne. Strata na pozostałej działalności operacyjnej zmniejszy się z 286,4 mln zł w 2003 roku do 255 mln zł w 2006 roku. Strata na operacjach finansowych obniży się w tym okresie z 25,8 mln zł do 4,6 mln zł. W rezultacie, wynik finansowy netto w latach 2003-2006 będzie dodatni i będzie rósł z 3,9 mln zł w roku 2003 do 183,9 mln zł w roku 2006.
W wyniku realizacji procesu restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego zostaną osiągnięte następujące efekty:
Uchronienie górnictwa przed skutkami postępowania upadłościowego.
Zdolności produkcyjne zostaną dostosowane do popytu.
Nastąpi oddłużenie sektora z kwoty ok. 20,5 mld zł do wysokości ok. 8 mld zł.
Sektor odzyska płynność finansową i zdolność kredytową.
Przeniesienie kopalń do SRK S.A. i PARGWK S.A. umożliwi rozpoczęcie procesów konsolidacji i restrukturyzacji od początku 2003 roku.
Uproszczona zostanie struktura organizacyjna sektora.
Przeprowadzona zostanie prywatyzacja sektora.

Zamiast braw

W rządowym programie wszystko zostało dokładnie poukładane jak w tornistrze pilnej uczennicy. Są tylko jedyne możliwie najlepsze rozwiązania, żadnego cienia wątpliwości, żadnych wariantów, alternatyw itp. A tymczasem - jak uczy praktyka i historia iluś tam niezrealizowanych wcześniej programów uzdrowienia węglowego górnictwa - branża ta wypracowała dość skuteczne mechanizmy obronne i będzie robić wszystko aby utrzymać wygodne dla siebie, ale coraz mniej możliwe do udźwignięcia dla całej gospodarki status quo. Jest więc więcej niż pewne, że nie wszystko pójdzie jak z płatka i będzie tu i ówdzie zwyczajny sabotaż. Potrzebne są zatem obejścia alternatywne i warianty ratunkowe na drodze do słusznego celu. A takich w opublikowanych dokumentach nie dostrzegłem. Istnieje więc realne niebezpieczeństwo, że niezbędny wręcz program, jak wiele innych w historii zostanie niedokończony w połowie drogi do słusznego celu.

Jacek Balcewicz